Zachowek – czym jest i komu przysługuje?

W polskim prawie spadkowym zachowek pełni rolę swoistego bezpiecznika. To instytucja chroniąca najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed całkowitym pominięciem w dziedziczeniu. Dzięki zachowkowi osoby uprawnione mają prawo do określonej części wartości spadku, nawet jeśli testament lub darowizny dokonane za życia spadkodawcy przewidują inaczej. Zachowek staje się szczególnie istotny, gdy majątek został rozdysponowany w sposób, który pomija lub znacząco ogranicza udziały najbliższych krewnych.

Dlaczego prawo do zachowku jest tak ważne?

Wyobraźmy sobie sytuację, w której rodzic przepisuje cały swój majątek osobie spoza rodziny, pomijając dzieci lub małżonka. Co to jest zachowek i jaką rolę odgrywa w takiej sytuacji? Prawo do zachowku pozwala najbliższym dochodzić swojego udziału, niezależnie od treści testamentu. To wyraz zasady, że nawet władza testowania nie powinna całkowicie łamać obowiązków rodzinnych. Ustawodawca uznał, że pewna część majątku powinna należeć się z mocy prawa tym, którzy z natury rzeczy mogli liczyć na dziedziczenie.

Kto może ubiegać się o zachowek?

Uprawnionymi do zachowku są przede wszystkim dzieci spadkodawcy, jego małżonek oraz rodzice, ale tylko wtedy, gdy byliby powołani do dziedziczenia ustawowego. Każda z tych osób może wystąpić z roszczeniem o zapłatę odpowiedniej kwoty pieniężnej, jeśli otrzymała mniej, niż wynikałoby to z ich prawa do zachowku. Co ważne, zachowek nie zawsze oznacza fizyczne wydzielenie części spadku – często roszczenie przybiera formę żądania zapłaty odpowiedniej sumy od osoby, która otrzymała spadek lub darowiznę.

Jak oblicza się wysokość zachowku?

Podstawą do obliczenia zachowku jest tzw. substrat zachowku, czyli wartość całego spadku powiększona o darowizny dokonane przez spadkodawcę za życia. Od tej kwoty oblicza się udział spadkowy, jaki przypadłby osobie uprawnionej, a następnie połowę lub dwie trzecie tego udziału – w zależności od tego, czy osoba uprawniona jest trwale niezdolna do pracy lub jest małoletnia. Wysokość roszczenia może więc być różna w zależności od sytuacji osobistej uprawnionego.